नोबेल पुरस्कार विजेते चंद्रशेखर वेंकट रमण, ज्यांना सीव्ही रमन म्हणून ओळखले जाते, ते एक भौतिकशास्त्रज्ञ होते ज्यांनी प्रकाश विखुरण्याच्या क्षेत्रात महत्त्वपूर्ण योगदान दिले. ७ नोव्हेंबर १८८८ रोजी तामिळनाडू मधील तिरुचिरापल्ली शहरात जन्मलेले रमन त्यांच्या आठ भावंडांपैकी दुसरे होते.
रामन यांना लहानपणापासूनच विज्ञान आणि गणितात प्रचंड रस होता. त्यांनी मद्रास (आताचे चेन्नई) येथील प्रेसिडेन्सी कॉलेजमधून भौतिकशास्त्र आणि गणित विषयात पदवी पूर्ण केली आणि मद्रास विद्यापीठातून भौतिकशास्त्रात पदव्युत्तर पदवी घेतली. त्यानंतर ते भारतीय वित्त विभागात लेखापाल म्हणून रुजू झाले, परंतु भौतिकशास्त्रातील त्यांच्या आवडीमुळे त्यांनी ती नोकरी सोडून कलकत्ता (आता कोलकाता) येथील इंडियन असोसिएशन फॉर द कल्टिव्हेशन ऑफ सायन्समध्ये रुजू झाले.
रमण यांच्या प्रकाशाच्या विखुरण्यावरील कार्यामुळे त्यांना १९३० मध्ये भौतिकशास्त्रातील नोबेल पारितोषिक मिळाले. जेव्हा प्रकाश पारदर्शक पदार्थातून जातो तेव्हा प्रकाशाचा एक छोटासा अंश सर्व दिशांना विखुरला जातो याचा त्यांनी शोध लावला. प्रकाशाचे हे विखुरणे रामन प्रभाव Raman Effect म्हणून ओळखले जाते. विखुरलेल्या प्रकाशाच्या तरंगलांबीतील बदलाचा उपयोग सामग्रीची रचना आणि घटक निश्चित करण्यासाठी केला जाऊ शकतो हे रामन यांनी दाखवून दिले.
रमन प्रभावाच्या शोधाने भौतिकशास्त्रातील अभ्यासाचे एक नवीन क्षेत्र उघडले, ज्याला आता रामन स्पेक्ट्रोस्कोपी म्हणून ओळखले जाते. हे तंत्र रसायनशास्त्र, भौतिकशास्त्र आणि जीवशास्त्रात सामग्रीची रचना आणि घटक अभ्यासण्यासाठी मोठ्या प्रमाणावर वापरले जाते.
लाइट स्कॅटरिंगवरील त्यांच्या कार्याव्यतिरिक्त रमन यांनी भौतिकशास्त्राच्या इतर क्षेत्रांमध्ये देखील महत्त्वपूर्ण योगदान दिले आहे, ज्यात ध्वनिशास्त्र, प्रकाशशास्त्र आणि चुंबकत्व यांचा समावेश आहे. फ्रँकलिन मेडल, ह्युजेस मेडल याबरोबरच भारताचा सर्वोच्च नागरी पुरस्कार भारत रत्न या पुरस्कारांनी त्यांना सन्मानित करण्यात आले.
रमण हे महान शास्त्रज्ञ तर होतेच पण एक उत्कृष्ट लेखक देखील होते आणि त्यांनी विविध वैज्ञानिक नियतकालिकांमध्ये विपुल लेखन केले. त्यांनी “द न्यू फिजिक्स” आणि “द फिलॉसॉफिकल फाउंडेशन्स ऑफ क्वांटम मेकॅनिक्स” यासह अनेक पुस्तके देखील लिहिली आहेत.
राष्ट्रीय विज्ञान दिन
२८ फेब्रुवारी १९२८ रोजी सर सी. व्ही. रमण यांनी रमन प्रभावाचा शोध लावला होता. त्याची नोंद म्हणौन भारतात दरवर्षी २८ फेब्रुवारी रोजी राष्ट्रीय विज्ञान दिन साजरा केला जातो. या शोधासाठी सर सी.व्ही. रमण यांना १९३० साली भौतिकशास्त्रातील नोबेल पारितोषिकप्रदान करण्यात आले.
२१ नोव्हेंबर १९७० रोजी वयाच्या ८२ व्या वर्षी रमण यांचे आजारपणामुळे निधन झाले. सीव्ही रामन यांच्या भौतिकशास्त्रामधील योगदानामुळे प्रकाश आणि पदार्थाविषयीच्या आपल्या अनेक समजावर महत्त्वपूर्ण प्रभाव पडला आहे. त्यांच्या कार्यामुळे असंख्य वैज्ञानिक शोधांचा मार्ग मोकळा झाला आहे आणि भौतिकशास्त्र, रसायनशास्त्र आणि जीवशास्त्रातील संशोधनासाठी नवीन मार्ग खुले झाले आहेत. जगभरातील तरुण शास्त्रज्ञांना विज्ञानाच्या क्षेत्रात नवे शोध लावण्यासाठी रामन यांचा वारसा सदैव प्रेरणा देत राहील.
